Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy nowelizuje przepisy dotyczące standardów ochrony małoletnich znajdujące się w art. 22b i 22c ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniem przestępczości na tle seksualnym i ochronie małoletnich.

15 lutego 2024 r. weszły w życie przepisy wprowadzające standardy ochrony małoletnich przed przemocą. Dyrektorzy szkół i placówek miały czas do na ich wdrożenie do 15 sierpnia 2024 r. Zmiany dotyczą także szerszego niż dotychczas obowiązku weryfikacji personelu do pracy z dziećmi.

Od dnia 15 sierpnia 2024 r. wszystkie podmioty pracujące z dziećmi mają obowiązek wdrożenia standardów ochrony małoletnich. Ich zadaniem jest poprawa bezpieczeństwa młodych osób.

Co powinny zawierać standardy

(poniższe informacje nie stanowią pełnego wzoru dokumentu lecz sugerowane niezbędne zapisy, które mogą być wykorzystane przy tworzeniu konkretnych SOM i które powinny być konsultowane z prawnikiem):

1. Uwagi wprowadzające

Dokument Standardy Ochrony Małoletnich w ………….. (dalej zwany „SOM” lub „Standardami”) opracowano zgodnie z ustawą z dnia 13 maja 2016 roku o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 560, dalej: „Ustawa o ochronie małoletnich”).

Wprowadzenie niniejszych Standardów w … ma na celu zapewnienie bezpiecznego środowiska i należytej ochrony dla wszystkich małoletnich przebywających na terenie…. Niniejsze Standardy określają zasady, procedury i praktyki mające na celu pełną ochronę osób małoletnich przed wszelkimi formami krzywdzenia, przemocy i wykorzystywania.

Zobowiązuje się wszystkie osoby będące pracownikami… do zapoznania się z niniejszymi Standardami i ich przestrzegania. Dodatkowo każdy pracownik… wykonujący swe zadania poza terenem… w tym w szczególności w podmiotach leczniczych (m.in. szpitalach, klinikach, pogotowiach ratunkowych, przychodniach), placówkach oświatowych lub opiekuńczych (m.in. szkołach, przedszkolach, liceach, żłobkach, domach opieki, domach pomocy społecznej), zobowiązany jest do zapoznania się i stosowania Standardów Ochrony Małoletnich obowiązujących w tych placówkach. Dokument niniejszy ma charakter jawny. Udostępnia się go w formie umożliwiającej zapoznanie się z nim m.in. uczestnikom wydarzeń organizowanych lub współorganizowanych przez …, tj. osobom małoletnim, a także ich rodzicom/opiekunom prawnym. Rodzice/opiekunowie prawni są angażowani w działania … na rzecz ochrony małoletnich. Małoletni są informowani w przystępnej dla siebie formie, uzależnionej od wieku małoletniego uczestniczącego w wydarzeniu, gdzie mogą się zgłosić z prośbą o pomoc lub radę w przypadku krzywdzenia. Na terenie …, w ogólnodostępnych miejscach, udostępnione zostały informacje na temat możliwości uzyskania pomocy oraz numery bezpłatnych telefonów zaufania dla dzieci i młodzieży.

2. Podstawowe terminy i definicje (m.in.)

• małoletni/dziecko – osoba do ukończenia 18 roku życia;
• dane osobowe małoletniego – wszelkie informacje umożliwiające identyfikację małoletniego;
• opiekun małoletniego/dziecka – osoba uprawniona do reprezentacji małoletniego zgodnie z ogólnie obowiązującymi przepisami prawa, w szczególności rodzic lub opiekun prawny;
• krzywdzenie dziecka – popełnienie czynu zabronionego na szkodę dziecka przez jakąkolwiek osobę lub zagrożenie dobra dziecka, w tym w szczególności poprzez zaniedbanie dziecka lub zaniechanie realizacji obowiązków względem dziecka;
• Koordynator ds. SOM – wyznaczony przez … pracownik sprawujący nadzór nad realizacją postanowień SOM;

3. Zakres Standardów

W niniejszych Standardach określa się (przykłady)

• zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnimi a Osobami wykonującymi działalność objętą ochroną w …, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich;
• zasady i procedurę podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego;
• osoby odpowiedzialne za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających małoletniemu i udzielenie mu wsparcia;
• sposób dokumentowania i zasady przechowywania ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego;
• zasady korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do Internetu, w tym ochrony małoletnich przed treściami szkodliwymi i zagrożeniami w Internecie oraz utrwalonymi w innej formie;
• zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za przygotowanie Osób wykonujących działalność objętą ochroną w … do stosowania standardów oraz sposób dokumentowania tej czynności;
• zasady przeglądu i aktualizacji Standardów.

4. Standardy (przykłady)

• Bezpieczne relacje między małoletnimi a Osobami wykonującymi działalność objętą ochroną w …
  • Każda Osoba wykonująca działalność objętą ochroną w …, powinna wykonywać swoje zadania w sposób zapewniający poszanowanie ich praw, z szacunkiem oraz w sposób uprzejmy i kulturalny. Przykładowe prawidłowe zasady Komunikacji z małoletnimi określa Załącznik nr ….
  • Osoby wykonujące działalność objętą ochroną mają obowiązek powstrzymać się od jakichkolwiek zachowań, które mogłyby naruszać przestrzeń osobistą małoletniego, powodować u niego poczucie zagrożenia, dyskomfortu lub strachu. Przykładowe niedozwolone zachowania względem małoletnich określa Załącznik nr ….
  • Osoby wykonujące działalność objętą ochroną, a w szczególności pracownicy …, powinni zwracać uwagę na niepokojące zachowania małoletnich, które mogą świadczyć o ich krzywdzeniu i powinni podjąć próbę kontaktu z małoletnim w przypadku powzięcia podejrzenia takiego krzywdzenia. Jeżeli małoletni próbuje nawiązać kontakt z pracownikiem … ten powinien go wysłuchać i w miarę możliwości, uzyskać możliwie najpełniejszą informację o sytuacji małoletniego.
• Zasady i procedura podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego, a także składania zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego i zawiadamiania sądu opiekuńczego
  • Każdy pracownik …, niezależnie od zajmowanego stanowiska, pełnionej funkcji, zakresu zadań, obowiązków i posiadanych uprawnień:
    • zwraca uwagę przy wykonywaniu swoich zadań lub obowiązków na możliwe czynniki ryzyka lub wszelkie symptomy krzywdzenia małoletnich (np. strach przed opiekunem, rówieśnikiem, pracownikiem, widoczne obrażenia ciała itp.);
    • jest uprawniony i zobowiązany do niezwłocznej reakcji adekwatnej do sytuacji w przypadku zauważenia niepokojących sygnałów wskazujących na krzywdzenie małoletnich, w szczególności stosowania przemocy względem małoletnich;
    • podnosi i aktualizuje swoją wiedzę w obszarze przeciwdziałania krzywdzeniu małoletnich,
    • uczestniczy w szkoleniach organizowanych przez Uczelnię w obszarze przeciwdziałania krzywdzeniu małoletnich, a także w obszarze właściwej komunikacji, budowania bezpiecznego środowiska pracy, przeciwdziałania zachowaniom społecznie nieakceptowalnym (dyskryminacji, mobbingowi).
• Reakcja powinna polegać w szczególności na:
  • bezpośredniej pomocy osobie małoletniej zagrożonej pokrzywdzeniem (zauważ, zareaguj);
  • wewnętrznym zgłoszeniu podejrzenia krzywdzenia małoletniego lub informacji o incydencie lub zagrożeniu incydentem;
  • kontakcie z numerem alarmowym 112, jeśli zagrożone jest życie lub zdrowie małoletniego.
  • dokonanie wewnętrznego zgłoszenia podejrzenia krzywdzenia małoletniego lub informacji o incydencie lub zagrożeniu incydentem, pracownik … zawiadamia bezpośredniego przełożonego;

5. Sposób dokumentowania i zasady przechowywania ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego:

• W … utworzony zostaje jednolity rejestr ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego. Wzór rejestru stanowi Załącznik nr ….
• Wzór Karty pomocniczej przypadków podejrzenia krzywdzenia małoletniego stanowi Załącznik nr ….
• Wyznacza osobę odpowiedzialną za prowadzenie i uzupełnianie rejestru oraz zobowiązuje wszystkich członków pracowników do zgłaszania incydentów do ww. rejestru. Osoba odpowiedzialna za prowadzenie i uzupełnienie rejestru współpracuje z Koordynatorem ds. SOM.

6. Przechowywanie ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego:

• dokumentacja jest prowadzona oraz przechowywana przez osobę odpowiedzialną za przyjmowanie zgłoszeń do czasu zakończenia sprawy;
• dokumentację należy chronić przed dostępem osób nieuprawnionych zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa w zakresie ochrony danych osobowych .

7. Zasady ustalania planu wsparcia małoletniego po ujawnieniu krzywdzeniaW przypadku ujawnienia krzywdzenia małoletniego, osoby odpowiedzialne przygotowują plan wsparcia małoletniego.

8. Procedury ochrony małoletnich przed treściami szkodliwymi i zagrożeniami w sieci Internet oraz utrwalonymi w innej formie

• Szkodliwe treści to takie materiały, które mogą wywoływać negatywne emocje u odbiorcy lub promują niebezpieczne zachowania. Można do nich zaliczyć:
  • treści pornograficzne dostępne bez żadnego ostrzeżenia, w tym tzw. pornografię dziecięcą, czyli materiały prezentujące seksualne wykorzystywanie dzieci;
  • treści obrazujące przemoc, obrażenia fizyczne, deformacje ciała np. zdjęcia lub filmy przedstawiające ofiary wypadków, okrucieństwo wobec zwierząt;
  • treści nawołujące do samookaleczeń lub samobójstw, bądź zachowań szkodliwych dla zdrowia, zachęcanie do zażywania niebezpiecznych substancji np. leków czy narkotyków;
  • treści dyskryminacyjne, nawołujące do wrogości, a nawet nienawiści wobec różnych grup społecznych lub jednostek.
• W celu ochrony małoletnich przed treściami szkodliwymi:
  • sieć jest monitorowana, tak aby możliwe było zidentyfikowanie sprawców ewentualnych nadużyć.
  • rozwiązania organizacyjne w zakresie zarządzania siecią bazują na aktualnych standardach bezpieczeństwa oraz możliwościach finansowych i kompetencyjnych jednostki, w szczególności sieć jest zabezpieczona przed niebezpiecznymi stronami przez odpowiednią konfigurację reguł oraz wprowadzenie listy stron zabronionych, na bieżąco automatycznie aktualizowanych.
  • wyznaczona jest osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo sieci w instytucji,

9. Zasady ochrony wizerunku małoletniego

• … uznając prawo dziecka do prywatności i ochrony dóbr osobistych, zapewnia ochronę wizerunku małoletnich.
• Pracownikowi … nie wolno dokonywać osobiście lub umożliwiać osobom trzecim utrwalania wizerunku dziecka (filmowanie, fotografowanie, nagrywanie głosu dziecka) na terenie UJ CM bez pisemnej zgody rodzica lub opiekuna prawnego dziecka.
• W celu uzyskania zgody, o której mowa w ust. 2 niniejszego rozdziału, pracownik jednostki może skontaktować się z rodzicem lub opiekunem dziecka i ustalić procedurę uzyskania zgody.
• Niedopuszczalne jest podanie osobom trzecim danych kontaktowych do rodzica lub opiekuna dziecka bez jego wiedzy i zgody.
• Upublicznienie przez pracownika jednostki wizerunku dziecka utrwalonego w jakiejkolwiek formie (fotografia, nagranie audio-wideo) wymaga pisemnej zgody rodzica lub opiekuna prawnego dziecka.
• Jeżeli wizerunek dziecka stanowi jedynie szczegół całości, takiej jak: zgromadzenie, krajobraz lub publiczna impreza, zgoda rodzica lub opiekuna prawnego na utrwalanie wizerunku dziecka nie jest wymagana, co wynika z art. 81 ust. 2 pkt. 2 ustawy z dnia 4 lutego1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2509).
• Pisemna zgoda, o której mowa w ust. 6 niniejszego rozdziału, powinna zawierać informację gdzie będzie umieszczony wizerunek i w jakim kontekście będzie wykorzystywany.
• Jednostka zbiera i przechowuje zgody na rozpowszechnianie wizerunku małoletnich spełniając jednocześnie obowiązek informacyjny wynikający z RODO.

10. Zasady ochrony danych osobowych małoletnich

Zasady ochrony danych osobowych małoletnich są analogiczne jak zasady ochrony danych osób dorosłych i w … reguluje je Zarządzenie w sprawie: ochrony danych osobowych w …, a także powszechnie obowiązujące przepisy prawa w zakresie ochrony danych osobowych tj. RODO oraz ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych.

Powinny być opracowane załączniki: 1. Komunikacja pracownika budująca dobre relacje oraz zasady dotyczące kontaktu fizycznego, 2. Kontakt fizyczny z małoletnim, 3. Zasady bezpiecznej komunikacji pomiędzy małoletnimi, 4. Zachowania niedozwolone wobec małoletnich/ podlegające zgłoszeniu w przypadku ich zauważenia, 5. Co jest krzywdzeniem małoletnich? Jakie są czynniki ryzyka oraz jakie symptomy krzywdzenia małoletnich?, 6. Rodzaje przemocy