KODEKS ETYCZNY PSYCHOTERAPEUTÓW POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHIATRYCZNEGO
przyjęty przez Nadzwyczajne Walne Zebranie Członków Sekcji Naukowej Psychoterapii oraz Sekcji
Naukowej Terapii Rodzin Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego 17.10.2015 r. w Krakowie
PREAMBUŁA
Proces psychoterapii oparty na szczególnego rodzaju relacji między osobą pozostającą w
terapii a psychoterapeutą, wymaga uważności i wrażliwości psychoterapeuty na pojawiające
się w toku tego procesu problemy etyczne. Kodeks etyczny ma za zadanie ułatwić
psychoterapeutom rozwiązywanie tych problemów, nie stanowiąc jednak prawa w ścisłym
tego słowa znaczeniu; a jedynie wskazując na standardy optymalnego zachowania i
postępowania psychoterapeuty. Naruszenie tych zasad może jednak wiązać się z
postępowaniem dyscyplinarnym.
Jest oczywiste, że jak każdy, kto pomaga chorym, psychoterapeuta szanuje autonomię,
godność i system wartości pacjenta oraz dąży do zachowania i ochrony fundamentalnych
praw człowieka, a podstawowym celem jego działań jest dobro pacjenta. Że jest zobowiązany
do poszerzania swojej wiedzy dotyczącej zachowania człowieka, pogłębiania rozumienia
siebie i innych, w celu wykorzystania tej wiedzy dla dobra pacjenta i że korzysta ze swoich
umiejętności tylko dla dobra pacjenta. Psychoterapeuta nie powinien zezwalać na niewłaściwe
wykorzystanie swoich umiejętności przez inne osoby czy instytucje, a w szczególności
powinien dbać o zachowanie poufności treści spotkań, wyników technik diagnostycznych i
badań oraz zasad, które dotyczą stosunków pomiędzy profesjonalistami.
Kodeks Etyczny obowiązuje psychoterapeutów zrzeszonych w Polskim Towarzystwie
Psychiatrycznym, a przypadki naruszenia zasad etycznych są rozpatrywane przez Sądy
Koleżeńskie przy Oddziałach Terenowych i przy Zarządzie Głównym PTP.
ZASADY
1. Profesjonalne kompetencje psychoterapeuty
1.1. Psychoterapeuta nie powinien samodzielnie prowadzić psychoterapii przed uzyskaniem
Certyfikatu Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
1.2.Psychoterapeuta może podejmować terapię tylko w zakresie, w którym posiada
kompetencje uzyskane w procesie szkolenia i doświadczenia klinicznego.
1.3. Niedopuszczalne jest stosowanie, bez zachowania szczególnego namysłu oraz dbałości o
dobro pacjenta, jakichkolwiek technik bądź procedur, które mogą mieć charakter
niekonwencjonalny, spektakularny, bądź eksperymentalny.
1.4.Psychoterapeuta jest zobowiązany do przestrzegania wysokich standardów w zakresie
kompetencji zawodowych.
1.5.Psychoterapeuta jest zobowiązany podnosić swoje umiejętności, uczestnicząc w (sesjach)
spotkaniach naukowych i szkoleniowych, zwłaszcza rekomendowanych przez Sekcje
Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
1.6.Psychoterapeuta jest zobowiązany regularnie korzystać z superwizji.
2. Odpowiedzialność
2.1. Psychoterapeuta powinien być świadom swego wpływu na życiowe decyzje
podejmowane przez jego pacjentów w wyniku psychoterapii.
2.2. Psychoterapeuta powinien unikać takich relacji, które mogą ograniczać jego bezstronność
i prowadzić do konfliktu interesów.
2.3. Psychoterapeuta w pracy terapeutycznej nie ma prawa wyrażać ocen moralnych ani
kierować się zasadami ideologii politycznej. Ma obowiązek powstrzymywania się od działań
wynikających z jego postaw dotyczących przekonań religijnych, uprzedzeń rasowych,
narodowych, do płci, wieku, orientacji seksualnej i innych, zarówno podczas prowadzenia
psychoterapii jak i w innej działalności naukowej.
2.4. Psychoterapeuta nie może osobom uczestniczącym w terapii narzucać ani wprost, ani
pośrednio własnego systemu wartości. W przypadkach uniemożliwiających pracę,
wynikających ze znacznych różnic między systemem wartości osoby pozostającej w terapii i
psychoterapeuty, należy rozwiązać kontrakt i skierować pacjenta do innego psychoterapeuty.
2.5.Psychoterapeuta ma obowiązek wyjaśniania pacjentowi kwestii dotyczących ich wspólnej
pracy w ramach zawieranych z nim ustaleń, określających cele i metody pracy oraz zasady jej
finansowania.
2.6.Psychoterapia winna być prowadzona jedynie tak długo, jak tego wymaga osiągnięcie
uzgadnianych przez pacjenta i psychoterapeutę celów terapeutycznych.
2.7 Psychoterapeuta nie może sprzyjać zachowaniom stanowiącym czyny zabronione, w tym
przestępstwa, ani takich zachowań pochwalać lub uwierzytelniać.
3. Standardy moralne i prawne
3.1. Psychoterapeuta musi mieć świadomość, że etyczne standardy, jakimi się kieruje w
prywatnym życiu, mogą wpływać na wypełnianie przez niego zawodowych obowiązków oraz
na zaufanie publiczne do psychoterapii i psychoterapeutów. Standardy te winny być
przedmiotem refleksji psychoterapeuty. Powinien on być wrażliwy na obowiązujące normy
społeczne oraz na możliwy wpływ, jaki jego zachowanie może wywierać na innych
psychoterapeutów oraz osoby pozostające w ich terapii, zwłaszcza w przypadku, gdy odbiega
ono od ogólnie przyjętych zasad. Powinien przede wszystkim kierować się zasadami Kodeksu
Etycznego Psychoterapeuty i brać pod uwagę zasady określone w jego kodeksach
zawodowych (np. lekarza, psychologa, pedagoga).
3.2 Psychoterapeuta jest obowiązany przestrzegać zasad wynikających z Deklaracji Praw
Człowieka.
3.3 Psychoterapeuta nie może brać udziału w działaniach, które prowadzą do zachowań
dyskryminujących ze względu na wiek, płeć, rasę, narodowość, religię, światopogląd,
pochodzenie, niepełnosprawność czy orientację seksualną.
ZASADY SZCZEGÓŁOWE
4. Tajemnica leczenia
4.1. Na terapeucie spoczywa obowiązek zapewnienia tajemnicy spotkania
psychoterapeutycznego. Niedozwolone jest udzielanie jakichkolwiek informacji dotyczących
faktu uczestnictwa i przebiegu terapii bez uprzedniej zgody osoby w niej uczestniczącej, a
także ujawnianie czegokolwiek, co może przynieść szkodę pacjentowi, nawet za jego zgodą.
Nie dotyczy to wymiany niezbędnych informacji między osobami biorącymi udział w
procesie leczenia ani szczególnej sytuacji opisanej w punkcie 1. 6.
4.2. Włączenie w proces psychoterapii osób szkolących się oraz wykorzystanie dokumentacji
pacjenta (w tym zapisu audio i video), wymaga uprzedniej pisemnej zgody osoby pozostającej
w terapii. Osoba ta może w każdym momencie wycofać swoją zgodę bez ponoszenia żadnych
konsekwencji.
4.3. Prezentowanie materiału z sesji psychoterapii w publikacjach, wystąpieniach publicznych
czy ekspertyzach a także wykorzystywanie materiału z terapii dla celów badawczych i
dydaktycznych (publikacji, prelekcji, superwizji, wykładów), jeśli stwarza możliwość
identyfikacji pacjenta, wymaga jego uprzedniej zgody.
4.4. Członkowie grupy psychoterapeutycznej powinni składać oświadczenia zobowiązujące
do zachowania tajemnicy z przebiegu sesji grupowych.
4.5. Psychoterapeuta ma obowiązek prowadzenia dokumentacji z diagnozy i sesji
terapeutycznych oraz odpowiada za właściwe jej zabezpieczenie.
4.6. Tajemnica psychoterapii może być ujawniona wyłącznie wtedy, kiedy przemawia za tym
konieczność ochrony dobra wyższego rzędu (np. w przypadku istotnego zagrożenia zdrowia
lub życia osoby uczestniczącej w terapii lub innych osób) i to tylko wobec instytucji do tego
upoważnionych.
4.7. Przepisy poprzedzające stosuje się także do psychoterapii osób niepełnoletnich, jednakże
psychoterapeuta ma prawo poinformować rodziców lub opiekunów o problemach
niepełnoletniego i wynikających z tego zaleceniach. Należy jednak każdorazowo rozważyć, w
jakiej mierze w interesie osoby niepełnoletniej leży ujawnienie jego spraw wobec rodziców
bądź opiekunów. Interes takiej osoby niepełnoletniej ma pierwszeństwo przed prawami
rodziców lub opiekunów, jednakże rodzice lub opiekunowie dziecka muszą być
poinformowani o objęciu niepełnoletniego opieką terapeutyczną i wyrazić na nią zgodę.
4.8. Prawo do tajemnicy procesu terapii rodzinnej i pary jest ważniejsze od prawa
poszczególnych pacjentów do informacji i zaświadczeń o terapii. Wydawanie zaświadczeń o
terapii i wgląd do dokumentacji może mieć miejsce wyłącznie w sytuacji wyrażenia na to
jednomyślnej zgody wszystkich osób biorących udział w terapii, której ta informacja dotyczy.
4.9. W razie sporów sądowych i innych konfliktów między stronami terapii rodzinnej i par,
psychoterapeuta, w granicach dozwolonych prawem, powinien unikać świadczenia na temat
terapii, mogącego stanowić argumenty zdatne do wykorzystania w takim sporze przeciwko
jednej ze stron.
5. Konflikt interesów
W przypadku konfliktu interesów własnych lub instytucji zatrudniającej psychoterapeutę z
dobrem pacjenta, obowiązuje zasada „dobro pacjenta jest najwyższym prawem”.
6. Relacje psychoterapeuty z pacjentem
6.1. Zależność osoby pozostającej w procesie psychoterapii nie może być wykorzystana w
żaden sposób, emocjonalnie, materialnie ani poprzez naruszenie wolności i godności
osobistej.
6.2. Nawiązywanie bliskości erotycznej a tym bardziej seksualnej z osobami pozostającymi w
terapii jest zabronione, jako niedopuszczalne przekroczenie relacji psychoterapeuty z osobą
pozostającą w terapii.
6.3. Podejmowanie się i prowadzenie psychoterapii wobec osoby, z którą pozostaje się w
bliskiej relacji (prywatnej lub zawodowej) jest niewskazane.
7. Relacje psychoterapeuty z innymi profesjonalistami i w życiu publicznym
7.1. Psychoterapeuta, w najlepiej pojętym interesie pacjenta, jest zobowiązany utrzymywać
jasne i niekonfliktowe relacje z profesjonalistami, którzy współuczestniczą w leczeniu
pacjenta.
7.2. Psychoterapeuta jest zobowiązany do skierowania pacjenta do innego profesjonalisty,
jeżeli jest to potrzebne w procesie diagnozy i psychoterapii
7.3. Psychoterapeuta posiadający wiedzę o naruszeniu zasad etycznych przez innego
psychoterapeutę, powinien w pierwszej kolejności przekazać mu swoją opinię i wskazać
właściwe postępowanie, a jeżeli to okaże się nieskuteczne, podjąć działania zapobiegające
wyrządzaniu szkody pacjentowi i powiadomić o tym odpowiednie władze Towarzystwa.
7.4. Jeżeli psychoterapeuta wie o naruszeniu prawa, godzącym w interesy osób pozostających
w psychoterapii, popełnionym przez innego psychoterapeutę, powinien czuć się zobowiązany
do zgłoszenia tego faktu odpowiednim instytucjom prawnym.
7.5. Źródło wiedzy o naruszeniu prawa objęte jest bezwzględną tajemnicą.
7.6. W wystąpieniach publicznych psychoterapeuta winien uwzględniać aktualną naukową
wiedzę na temat omawianych problemów związanych z psychoterapią.
7.7. Psychoterapeuta nie może brać udziału w reklamowaniu lub w ogłoszeniach
komercyjnych doradzających zakup, lub zastosowanie produktu czy usługi z powoływaniem
się na wykonywany lub wyuczony zawód psychoterapeuty, uwiarygodniając tym informacje o
zaletach oferowanego produktu czy usługi.
7.8. Psychoterapeuta jest zobowiązany do prostowania wypowiedzi osób posiadających
profesjonalne kwalifikacje psychoterapeutyczne, jak i osób kojarzonych z tego typu usługami,
jeżeli te wypowiedzi są sprzeczne z aktualną wiedzą naukową i naruszają zasady ujęte w
Kodeksie Etycznym Psychoterapeuty.
8. Prawa psychoterapeuty
8.1. Psychoterapeuta ma prawo odmówić prowadzenia psychoterapii, gdy uznaje, że nie jest
w stanie podjąć się rzetelnej terapii.
8.2. Psychoterapeuta ma prawo dbać o swoją dobrą kondycję psychiczną i fizyczną, jeśli nie
pozostaje to w sprzeczności z wymogami procesu psychoterapii.
8.3. Psychoterapeuta ma prawo do obrony przed nieprawdziwymi zarzutami, wykorzystując
do tego obowiązujące procedury prawne i regulaminowe.
9. Specyficzne problemy etyczne terapii rodzin i par
9.1. W terapii rodzin i par psychoterapeuta działa realizując przede wszystkim dobro pary lub
rodziny jako całości, nie zaniedbując przy tym interesów poszczególnych osób.
9.2 Terapia rodziny i pary może być podjęta jedynie w takim zakresie, na jaki wyrażą zgodę
wszyscy uczestnicy terapii.
9.3. Psychoterapeuta rodziny i par jest zobowiązany uszanować systemy wartości
uczestników terapii. W razie konfliktu wartości pomiędzy uczestnikami terapii nie powinien
opowiadać się po żadnej ze stron. Zasada neutralności nie dotyczy sytuacji przemocy w
rodzinie lub parze.
9.4. W razie wystąpienia przemocy pomiędzy uczestnikami terapii, psychoterapeuta jest
zobowiązany do podjęcia działań mających na celu ochronę osoby będącej ofiarą przemocy,
nawet gdyby to wymagało opowiedzenia się po jednej ze stron będących w konflikcie
systemów wartości.
9.5. Jeśli przemoc w rodzinie lub parze powoduje fizyczne zagrożenia dla którejkolwiek z
osób i nie ulega zmianie w procesie terapii, psychoterapeuta jest zobowiązany do podjęcia
stosownych kroków przewidzianych prawem.
9.6.Jeżeli jedna z osób uczestniczących w terapii rodziny czy pary wymaga psychoterapii
indywidualnej, psychoterapeuta jest obowiązany rozważyć skierowanie jej do innego
psychoterapeuty.
9.7. Kontrakt, który psychoterapeuta zawiera na terapię pary, nie może być przerwany i
zamieniony na psychoterapię indywidualną jednego z uczestników wspólnej terapii.
9.8. Psychoterapeuta pary nie powinien bez szczególnej rozwagi, jednocześnie podejmować
się prowadzić psychoterapii tych samych osób w psychoterapii indywidualnej lub grupowej.
9.9 Prowadzenie terapii pary w przypadku wcześniejszego prowadzenia psychoterapii którejś
z tych osób jest niewskazane.
10. Superwizja (Rozdział przyjęty przez Nadzwyczajne Walne Zebranie Członków Sekcji Naukowej Psychoterapii oraz Sekcji Naukowej Terapii Rodzin Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego z dnia 04.04.2023 r.)
10.1. Rozdział dotyczy zarówno superwizorów jak i superwizantów, mając na względzie
odrębność i wzajemną nieprzekładalność relacji superwizyjnej i terapeutycznej.
Obowiązuje każdego członka Sekcji będącego w relacji superwizyjnej. Ma również
zastosowanie do superwizowania kandydatów na superwizorów.
10.2. Proces superwizji objęty jest tajemnicą. Dotyczy to również ewentualnej dokumentacji.
Terapeuta (superwizant) zobowiązany jest do poinformowania pacjenta o możliwości
superwizowania terapii. Ujawnienie faktu i osoby superwizora następuje w odpowiedzi
na pytanie ze strony pacjenta. Superwizant powinien dbać o aktualność udostępnianej
informacji nt. swojej superwizji.
10.3. Superwizant ma prawo do swobodnego wyboru superwizora oraz do uzyskania
informacji o jego kompetencjach zawodowych.
10.4. Jeśli zachodzi jakakolwiek zbieżność relacji, to powinna być ze szczególną rozwagą
omówiona pod kątem ewentualnego szkodliwego wpływu na proces superwizyjny, w
celu podjęcia decyzji co do rozpoczęcia tego procesu (dotyczy np.: relacji zależności
zawodowej, zależności szkoleniowej, znajomości towarzyskich i innych). Szczególnie nie
zaleca się łączenia roli terapeuty i superwizora wobec tej samej osoby. Na superwizorze
pełniącym funkcję egzaminatora ciąży obowiązek zapewnienia swojej bezstronności. Jeśli
uczestniczy w komisji egzaminacyjnej, powinien działać na rzecz bezstronności całej
komisji.
10.5. Relacja superwizyjna zobowiązuje superwizora do szczególnej uważności na etyczne
aspekty zachowania terapeuty. W sytuacjach ewentualnych naruszeń obowiązuje go
ogólna zasada: najpierw omówić, potem zgłosić. Na superwizorze spoczywa obowiązek
zachowania najwyższych standardów etyczności relacji superwizyjnej.
10.6. Superwizor ma prawo odmówić podjęcia się lub kontynuowania prowadzenia superwizji.
10.7. Superwizant ma prawo do uzyskania poświadczenia procesu superwizji. Superwizor ma
prawo nie uznać superwizji z przyczyn merytorycznych.
10.8. Superwizor rekomendujący powinien uwzględniać, że udzielenie rekomendacji ma
prowadzić do samodzielności profesjonalnej osoby, którą promuje. Superwizor wydając
rekomendację stwierdzającą, że superwizant ma umiejętności do samodzielnego
prowadzenia psychoterapii, powinien być świadomy ciążącej na nim odpowiedzialności i
dołożyć wszelkich starań, by rozwiać pojawiające się na drodze do tej konkluzji
wątpliwości.
10.9. W związku z tą odpowiedzialnością, ze względu na dobro pacjentów, superwizor ma
obowiązek użyć wszelkich odpowiednich środków prowadzących do tego celu, łącznie z
zaleceniem przedłużenia procesu superwizyjnego, poszerzenia czy pogłębienia terapii
własnej, czy uzupełnienia wiedzy.
10.10. Superwizor ma prawo odmówić rekomendacji, a poświadczając liczbę godzin odbytej
superwizji powinien wyrazić swoją opinię na tym samym zaświadczeniu.
10.11. W trakcie superwizji szkoleniowej superwizant powinien poinformować superwizora o
wszystkich wcześniejszych procesach superwizyjnych, ich rezultatach i wnioskach z nich
płynących, a szczególnie o odmowie rekomendacji.
10.12. Podejmując się superwizji w instytucji, superwizor jest zobowiązany do przestrzegania
zasad procesu superwizyjnego.
10.13. Prowadzenie superwizji w ramach umowy z instytucją nie może ograniczać zasad settingu
superwizyjnego w tym w szczególności zachowania tajemnicy procesu superwizyjnego i
swobody wyboru superwizora. Wskazane jest też aby superwizor, z tego względu, wsparł
ewentualną odmowę superwizowania się u niego.
10.14. Superwizor powinien dbać, żeby informacje podawane przez instytucje nt. superwizji
prowadzonych przez niego były rzetelne, pełne i aktualne.
10.15. W superwizji grupowej tajemnica obowiązuje wszystkich. Superwizant ma obowiązek
zgłoszenia w superwizji grupowej sytuacji, której tematem jest terapia osoby, z którą ma
relację pozaterapeutyczną albo inną relację terapeutyczną. Decyzja o ewentualnym
opuszczeniu sesji powinna być podjęta po omówieniu.
10.16. Wskazane jest, żeby superwizor poddawał środowiskowej refleksji prowadzone przez
siebie superwizje.